શિક્ષક દિન દર વર્ષે 5 સપ્ટેમ્બરે ભારતના ઉપરાષ્ટ્રપતિ અને મહાન શિક્ષણવિદ્ ડૉ.સર્વપલ્લી રાધા કૃષ્ણનના જન્મદિવસ પર ઉજવવામાં આવે છે. રાષ્ટ્રીય શિક્ષક દિન નિમિત્તે, શિષ્યો તેમના શિક્ષકો પ્રત્યે સમર્પણ ભાવને દર્શાવે છે. સનાતન પરંપરામાં પ્રાચીન કાળથી જ ગુરુઓને સર્વોચ્ચ પદ આપવામાં આવે છે. આજે, શિક્ષક દિન નિમિત્તે, આપણે 10 પૌરાણિક ગુરુઓ અને તેમના પ્રિય શિષ્યો વિશે જાણીશું.
મહર્ષિ વેદ વ્યાસ
હિંદુ ધાર્મિક શાસ્ત્રોમાં મહર્ષિ વેદ વ્યાસને પ્રથમ ગુરુ માનવામાં આવે છે. એવું કહેવામાં આવે છે કે મહર્ષિ વેદ વ્યાસ પોતે ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર હતા. તેમનું પૂરું નામ કૃષ્ણદૈપાયન વ્યાસ હતું. મહર્ષિ વેદ વ્યાસે જ વેદ, 18 પુરાણો અને મહાકાવ્ય મહાભારતની રચના કરી હતી. મહર્ષિના શિષ્યોમાં ઋષિ જૈમિન, વૈશમ્પાયન, મુનિ સુમંતુ, રોમહર્ષણ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
મહર્ષિ વાલ્મીકિ
મહર્ષિ વાલ્મીકીએ રામાયણ ગ્રંથની રચના કરી હતી. તેને ઘણા પ્રકારના શસ્ત્રોના પિતા માનવામાં આવે છે. ભગવાન રામ અને તેના બંને પુત્રો લુવ-કુશ મહર્ષિ વાલ્મીકીના શિષ્યો હતા. તેણે જંગલમાં પોતાના આશ્રમ માતા સીતાને આશ્રય પણ આપ્યો હતો.
ગુરુ દ્રોણાચાર્ય
મહાભારત કાળમાં ગુરુ દ્રોણાચાર્યનું વર્ણન મળે છે. તે કૌરવો અને પાંડવોના ગુરુ હતા. જો કે, તેના પ્રિય શિષ્યમાં અર્જુનનું નામ આવે છે. પરંતુ એકલવ્યએ પણ તેમને તેના ગુરુ માન્યા હતા. ગુરુ દ્રોણાચાર્યએ જ એકલવ્ય પાસેથી ગુરુ દક્ષિણા તરીકે પોતાનો અંગૂઠો માંગ્યો હતો.
ગુરુ વિશ્વમિત્ર
રામાયણ કાળમાં ગુરુ વિશ્વામિત્રનું વર્ણન મળે છે. તે ભૃગુ ઋષિના વંશજ હતા. વિશ્વામિત્રના શિષ્યોમાં ભગવાન રામ અને લક્ષ્મણ હતા. વિશ્વામિત્રએ ભગવાન રામ અને લક્ષ્મણને ઘણા શાસ્ત્રો શીખવ્યાં હતા. એવું કહેવામાં આવે છે કે એકવાર દેવતાઓથી નારાજ થઈને તેણે પોતાની એક અલગ સૃષ્ટિની રચના કરી હતી.
પરશુરામ
ભગવાન પરશુરામ જન્મથી બ્રાહ્મણ હતા, પરંતુ સ્વભાવથી ક્ષત્રિય હતા, તેમણે તેમના માતાપિતાના અપમાનનો બદલો લેવા માટે પૃથ્વી પર હાજર તમામ ક્ષત્રિય રાજાઓનો નાશ કરવાનું વચન લીધું હતું. પરશુરામના શિષ્યોમાં, ભીષ્મ, દ્રોણાચાર્ય અને કર્ણ જેવા યોદ્ધાઓનું નામ આવે છે.
દૈત્યગુરુ શુક્રચાર્ય
ગુરુ શુક્રાચાર્ય રાક્ષસોના દેવ માનવામાં આવે છે. ગુરુ શુક્રચાર્યએ ભગવાન શિવને મૃત સંજીવની આપ્યું હતું, જેથી મૃત્યુ પામેલા રાક્ષસો ફરીથી જીવંત થતા હતા. ગુરુ શુક્રાચાર્યે રાક્ષસો સાથે દેવ પુત્રોને પણ શીક્ષા આપી. દેવગુરુ બૃહસ્પતિના પુત્ર કચ તેના શિષ્ય હતા.
ગુરુ વશિષ્ઠ
સૂર્યવંશના કુલપતિ વશિષ્ઠ હતા, જેમણે રાજા દશરથને પુત્રેષ્ટિ યજ્ઞ કરવા કહ્યું હતું, જેના કારણે ભગવાન રામ, લક્ષ્મણ, ભરત અને શત્રુઘ્નનો જન્મ થયો. આ ચારેય ભાઈઓએ તેમની પાસેથી શિક્ષા લીધી હતી. ગુરુ વશિષ્ઠની ગણતરી સપ્તષીઋઓમાં પણ થાય છે.
દેવગુરુ બૃહસ્પતિ
હિન્દુ ધર્મમાં દેવગુરુ બૃહસ્પતિનું મહત્વનું સ્થાન છે. તે દેવતાઓના ગુરુ છે. દેવગુરુ બૃહસ્પતિ રક્ષોધ્ર મંત્રોનો ઉપયોગ કરીને દેવતાઓનું પાલન અને રક્ષણ કરતા હતા અને દાનવોથી દેવતાઓની રક્ષા કરતા હતા. યુદ્ધમાં જીત માટે લડવૈયાઓ તેમની પ્રાર્થના કરે છે.
ગુરુ કૃપાચાર્ય
ગુરુ કૃપાચાર્ય કૌરવો અને પાંડવોના ગુરુ હતા. કૃપાચાર્યને પણ ચિરંજીવી હોવાનું વરદાન મળ્યું હતું. તેમણે રાજા પરીક્ષિતને પણ અસ્ત્ર વિદ્યા શીખવી હતી. કૃપાચાર્ય તેમના પિતાની જેમ ધનુર્વિદ્યામાં નિપુણ હતા.
આદીગુરુ શંકરાચાર્ય
આદિગુરુ શંકરાચાર્યે હિન્દુ ધર્મના ચાર પવિત્ર ધામ (બદ્રીનાથ, રામેશ્વરમ, દ્વારિકા, જગન્નાથ પુરી) ની સ્થાપના કરી હતી. તેનો જન્મ કેરળ રાજ્યના બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો. એવું કહેવામાં આવે છે કે માત્ર 7 વર્ષની ઉંમરે તેમણે વેદનું જ્ઞાન મેળવ્યું હતું. સનાતન ધર્મમાં એવું માનવામાં આવે છે કે આદિ શંકરાચાર્ય ભગવાન શંકરના જ અવતાર હતા.
